Kısmi Süreli İş Sözleşmesi günümüzde oldukça yaygın olan kısmi zamanlı (part-time) çalışma nedeniyle sık düzenlenen bir sözleşme tipidir. Bu çalışanlar için işverenler tarafından Kuruma 06 eksik gün kodu ile bildirim yapılmaktadır. Borçlar Kanunu sözleşmeler için belirli bir şekil şartı öngörmemesine rağmen 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesi hükümlerine göre kısmî süreli hizmet akdinin mutlaka yazılı olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Ancak bu sözleşmenin noter onaylı olmasını zorunlu tutan bir hüküm bulunmamaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesinin -bir eksik gün belgesi olarak- durumunu daha iyi kavramak için uygulamaların tarihsel gelişimine bakmak faydalı olacaktır.
SSK tarafından yayımlanan ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğini (SSİY) düzenleyen 2004 tarihli 16-318 Ek sayılı Genelge’de şu hükümler bulunmaktadır:
(…) İşyerlerinde kısmi zamanlı (part-time) olarak çalışan sigortalılar için düzenlenmiş olan yazılı sözleşmenin noterden tasdikli olması zorunlu değildir. Ayrıca, bu sözleşmenin, örneği Yönetmeliğin 8 numaralı ekinde yayınlanan “Eksik Gün Bildirim Formu” ekinde ve aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken yasal süre içinde Kurumumuza verilmiş olması kaydıyla, söz konusu form ve sözleşme işverenlerden her ay tekrar istenilmeyecektir. Ancak, kısmi süreli çalışmalara ait iş sözleşmesi noterden onaysız ve yasal süresi dışında verilmiş ise, verildiği ay ve sonrası için hüküm ifade edecek, başka bir deyişle verildiği ayı takip eden aylarda yine her ay istenilmeyecektir.
2004 tarihli 16-318 Ek sayılı Genelge
16-318 sayılı Genelge, 04.02.2011 tarih ve 2011/13 sayılı “İlişiksizlik Belgesi” konulu Genelge ile mülga edilmiş, kısmi süreli iş sözleşmelerinin bir kere verildikten sonra tekrar istenmeyeceğine dair kolaylık sağlayan hüküm ortadan kalkmış ve bu noktada bir uygulama boşluğu oluşmuştur. Bu nedenle kısmi süreli iş sözleşmelerinin o dönemde tıpkı diğer eksik gün belgeleri gibi her ay istenmesi yoluna gidilmiş ve birçok uygulama farklılıkları söz konusu olmuştu. Daha sonra bu husus 01.09.2012 tarihli İşveren Uygulama Tebliği ile çözüme kavuşmuş temel olarak eski düzenlemeye geri dönülmüştür. Tebliğin ilgili hükümleri şöyledir:
İşyerlerinde kısmi zamanlı (part-time) olarak çalışan sigortalılar için düzenlenmiş olan yazılı
01.09.2012 tarihli İşveren Uygulama Tebliği
sözleşmenin noterden tasdikli olması zorunlu değildir. Kısmi süreli çalışmalara ait iş sözleşmesi noterden onaysız ve yasal süresi dışında verilmiş ise, verildiği ay ve sonrası için hüküm ifade edecektir. Kısmi iş sözleşmesinin, Yönetmeliğin 10 numaralı ekinde yayınlanan “Eksik Gün Bildirim Formu” ekinde ve aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken yasal süre içinde Kuruma verilmiş olması kaydıyla, söz konusu form ve sözleşme işverenlerden, sözleşme süresi boyunca, her ay tekrar istenilmeyecektir.
Tebliğ hükümlerinden de anlaşılacağı üzere sözleşmenin noter tasdikli olması zorunlu kılınmamış ancak yasal APHB verme süresi içerisinde Kuruma bir defaya mahsus verilmesi gerektiği aksi takdirde verildiği ay ve sonrası için geçerli olacağı hüküm altına alınmıştı. Ancak 13.04.2018 tarih ve 2821150 sayılı Genel Yazı gereği 2018/03 döneminden itibaren eksik gün belgelerinin verilmesi uygulamasından vazgeçilerek işverenlerin sadece bildirgede eksik gün sebeplerini beyan etmesi ve ilgili belgeleri istendiğinde ibraz etmek üzere muhafaza etmesine karar verilmiştir. Dolayısıyla 2018 Mart tarihinden itibaren diğer eksik gün belgeleri gibi kısmi süreli iş sözleşmelerinin de Kuruma verilmesine gerek kalmamıştır. Gelgelelim 18.06.2020 tarihinde yayımlanan 2020/20 sayılı İşveren İşlemleri Genelgesinde eski düzenlemelere benzer hükümler tekrar dile getirilmiştir. Genelgenin ilgili hükmü şu şekildedir:
1.2.3.5-Eksik gün bildiriminde kısmi zamanlı çalışma
İşyerlerinde kısmi zamanlı (part-time) olarak çalışan sigortalılar için düzenlenmiş olan yazılı sözleşmenin noterden tasdikli olması zorunlu değildir. Kısmi süreli çalışmalara ait iş sözleşmesi noterden onaysız ve yasal süresi dışında verilmiş ise, verildiği ay ve sonrası için hüküm ifade edecektir.
2020/20 sayılı İşveren İşlemleri Genelgesi
Görüleceği üzere kısmi süreli iş sözleşmelerinde noter onayının zorunlu olmadığı aşikardır. Fakat eksik gün belgelerinin düzenli olarak verilmesinin zorunlu olduğu tarihlerde bir anlam ifade eden cümlelerin 2018 yılı sonrası yayımlanan bir genelgede yer alması birtakım problemlere neden olabilmektedir. Şöyle ki; “noterden onaysız ve yasal süresi dışında verilmiş ise“ kısmında yer alan yasal süre ibaresinin neyi kastettiği önem arz etmektedir. Önceki düzenlemelerde de yer aldığı gibi sosyal güvenlik terminolojisine göre bu ibarenin aylık prim hizmet belgesinin verilmesi gereken süreyi belirtmek için kullanıldığı açıktır. Fakat belgelerin Kuruma verilme zorunluluğu artık bulunmadığı için bu yasal sürenin pratikte ne gibi bir anlamı olabilir ?
Bununla birlikte işverenler için eksik gün belgelerinin 10 yıl süreyle saklama yükümlülüğü halen bulunmaktadır. Dolayısıyla bu belgelerin Kurumca istenmesi durumunda ibraz edilmesi zorunludur. Bahsini ettiğimiz “yasal süre” kaynaklı problem tam olarak burada açığa çıkmaktadır. Genelge açık olarak noter zorunluluğu olmadığını ifade etmiştir. Ancak noter onaysız sözleşmelerin yasal süre dışında verilmesi halinde Kuruma verilme tarihinden itibaren geçerli olacağını özellikle belirtmiştir. Bir bakıma noter onaysız sözleşme düzenleyen işveren bu belgeyi düzenleyip muhafaza etse dahi Kuruma vermediği için geçerli sayılmamaktadır. Eksik gün belgelerinin genel olarak Kuruma verilme zorunluluğu olmadığı dikkate alınırsa 06 kodu özelinde bu düzenlemenin sadece noter onaylı sözleşmelere tatbik edilebileceği, tasdiksiz sözleşmelerin bir defaya mahsus da olsa (geçerli sayılabilmesi için) Kuruma verilmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır.
Mesela Kurum Denetmeni/Müfettişi tarafından 06 eksik gün koduyla bildirilen dönemlere ait yapılan bir inceleme nedeniyle işverenden istenen kısmi süreli iş sözleşmelerinin noter onaysız olması durumunda sözleşmeler Kuruma ilk defa inceleme sonucu sunulduğu için bu belgelerin sonradan düzenlenmediğine dair ispat yükümlülüğünü yerine getirmekte işveren hayli zorlanacaktır. Diğer bir eksik gün belgelerinden olan ücretsiz izin (eksik gün kodu: 21) ve puantaj (eksik gün kodu: 07) belgelerinin de sonradan düzenlenebilir nitelikte olmasına rağmen yine aynı genelgede bu belgelerin geçmişe yönelik olarak (düzenlendiği tarih itibarıyla) geçerli sayılacağı, dolayısıyla herhangi özel bir ispat yükü altında olunmadığı açıkça düzenlenmiştir. Fakat kısmi süreli iş sözleşmesi için böyle bir esneklik getirilmemiştir. Bu nedenle Kuruma yasal süresi içerisinde verilmeyen noter onaysız sözleşmelerin geçerli bir eksik gün belgesi olarak kabul edilmemesi sonucu yaptırımlara maruz kalınması kuvvetle muhtemeldir.
Sonuç olarak..
Kısmi süreli iş sözleşmesinin noter tasdikli olması zorunlu olmasa da uygulamada noter tasdikinin büyük fayda barındırdığı ortadadır. Noter ücreti ödemek istemeyen işverenin ise düzenlemiş olduğu sözleşmeyi işçinin işe başladığı döneme dair Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesinin yasal verilme süresi içerisinde Kuruma vermesi isabetli olacak ve belgenin işyeri dosyasında yer alması ileride gerçekleşebilecek ihtilafların önüne geçecektir. Aksi takdirde Kurumun herhangi bir sebeple ibrazını istediği kısmi süreli iş sözleşmelerinin geçmişe yönelik olarak geçersiz sayılmasının önünde hiçbir mevzuat engeli bulunmamaktadır.
Örnek – Ocak 2024 döneminde kısmi zamanlı olarak çalışmaya başlayan işçi için düzenlenen noter onaysız sözleşmenin en geç 26.02.2024 tarihine kadar durumu belirtir kısa bir dilekçe ekinde Kuruma elden veya posta yoluyla verilmesi yerinde olacaktır.
