Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 48/i maddesine göre Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğünce uygun görülen uluslararası stajyer öğrenci değişimi, yeni mezun stajyer değişimi veya gençlik değişimi programları (IAESTE, AIESEC ve ERASMUS+) kapsamında staj yapacak yabancılar maksimum 12 ay çalışma izni muafiyeti kapsamındadır.
Son yıllarda ülkemize özellikle IAESTE,AIESEC veya ERASMUS+ programları kapsamında staj için gelen yabancı öğrencilerin sayısında büyük bir artış bulunmaktadır. Bu programlar yabancıların ülkemizde staj yapmasına imkan vererek deneyimlerini arttırmalarını amaçlamaktadır. Ancak bu kişilerin çalışma izninden muaf olması durumu sosyal güvenlik yükümlülüklerinden de muaf olunduğuna dair yanlış bir algıya sebebiyet verebilmektedir. Sosyal Güvenlik Denetmenleri tarafından işyerlerinde yapılan yerel denetimlerde bu gibi yabancılara rastlanabilmekte ve bu yabancıların sosyal güvenlik yükümlülüklerinin usulüne uygun yerine getirilmemesi nedeniyle işverenler sürpriz yaptırımlarla karşılaşabilmektedir.
Sosyal güvenlik sözleşme hükümleri saklı kalmak kaydıyla yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar sigortalı sayılmamaktadır.
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği 10 uncu madde
Güncel mevzuat hükümlerine göre SGK’ya karşı üç ay boyunca sorumlu olmamak için yabancı uyruklunun
- sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerden gelmesi,
- bu ülkelerde emekli veya sigortalı olması,
- 2.maddede sayılan durumu gösterir belgenin yabancı uyruklunun kendi ülkesinin sosyal güvenlik kurumundan alınmış olması ve ülkemizde bulunan temsilciliğinden (elçilik, konsolosluk, ataşelik vb.) onaylanmış olması gerekmektedir.
Dolayısıyla bahsi geçen gençlik değişim programları sayesinde ülkemize gelen yabancı uyruklu kişilerin 12 ay boyunca çalışma izninden muafiyet hakları bulunsa da her hâlükârda çalışmaya başladıkları üçüncü ayın son gününü takip eden günden itibaren sigortalı sayılmaları gerekmektedir. Yukarıdaki şartları sağlamayan yabancılar üç aylık muafiyet süresinden de faydalanamayacağı için çalışmaya başladıkları günden itibaren Türkiye’den sigortalılıkları sağlanmalıdır.
Herhangi bir denetim esnasında problem yaşamamak adına yabancı uyruklu kişinin çalışma izni muafiyeti kapsamında olduğunu gösterir Çalışma İzni Muafiyeti Belgesinin ve geldiği ülkeden sigortalılığının sağlandığının gösterir belgenin yanında bulunması faydalı olacaktır. Yabancı tarafından muafiyet talep edilen süre 3 aydan kısa ise basılı Çalışma İzni Muafiyeti Belgesi düzenlenmesi isteğe bağlıdır. Yabancı basılı belge talep etmezse muafiyete hak kazandığını gösterir doğrulanabilir bir belge e-posta yoluyla verilmekte ve bu belge muafiyet belgesi yerine geçmektedir.
Yabancı çalışanın çalışma izin muafiyet belgesi bulunmadan çalıştığının tespiti durumunda aynı zamanda Uluslararası İşgücü Kanunu hükümleri ihlal edildiği için ilgili yaptırımların uygulanması adına Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bilgi verilecektir. (2024 yılı için çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işverenlere her bir yabancı için 56.752 TL, çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya 22.688 TL İPC öngörülmektedir.)
Kontrol ve denetim elemanlarınca çalışma izni olmadan çalıştırıldığı tespit edilen yabancı uyruklu kişilerin Kurumca tescili yapılacaktır. Daha sonra sigortalının geçici görevli olarak gelip gelmediği ile çalışma izninden muaf olup olmadığı hususu araştırılarak sonucunun Kurumumuza bildirilmesi için tescili yapan SGİM/SGM’lerce Çalışma Genel Müdürlüğüne, bunlardan yabancı kimlik numarası bulunmayanlar ise yabancı kimlik numarası alınmak üzere ayrıca nüfus idarelerine bildirilecektir.
2013/11 sayılı Kurum Genelgesi – SGK
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanununun 6 ncı maddesinin ikinci fıkrası gereği, bu Kanun kapsamında yer alan yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışmaları veya çalıştırılmaları yasak olduğundan, bunların sigortalılık ve hizmet kayıtlarına ilişkin iş ve işlemlerde çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti bulunmadığı tespit edilenler ile söz konusu izinleri olmakla birlikte Kurumumuza bildirilmiş olan hizmetleri iptal edilenlerin durumları Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirilecektir.
19/6/2020 tarihli ve 2020/21 sayılı Kurum Genelgesi – SGK
Olası yaptırımlarla karşılaşmamak adına staj için gelen yabancı uyruklu kişilerin çalışma izni muafiyeti kapsamında olma durumunu sosyal güvenlik yükümlülüklerinden de muafiyet olarak algılamamalı, iki durumunda farklı süreçler olduğu dikkate alınmalıdır. Çalışma izni muafiyeti yabancının kendisi tarafından yapılan başvuru sonucu geçerlilik süresi içinde Türkiye’de çalışma izni almaksızın çalışma ve ikamet hakkı veren muafiyeti ifade eder. Bu süre yazımızın konusu yabancılar için maksimum 12 aydır. Ancak sosyal güvenlik yükümlülüklerine dair muafiyet bu süreden bağımsız olarak ve şartların sağlanması halinde ancak ve ancak 3 aydır. Hatta sosyal güvenlik yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi Bakanlıkça mevcut çalışma izni muafiyetinin iptal sebebi sayılırken, çalışma izni muafiyetinin varlığı veya yokluğu sosyal güvenlik yükümlülüklerinin yerine getirilmesine etki etmemekte, fiili bir çalışmanın varlığı SGK’ya karşı işvereni yükümlü kılmaktadır. Bu nedenle ilgili programlar vasıtasıyla bünyesinde yabancı uyruklu stajyer barındıran işyerleri dikkatli olmalı ve yükümlülüklerini yerine getirmekte özenli davranmalıdır.
Not: Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülkelerden gelen yabancı uyruklular için üç aylık süre söz konusu olmayıp, o ülke ile yapılan sosyal güvenlik sözleşmesinde öngörülen süre ve bu süreye ilave edilecek süre kadar sigortalılık sağlanmayacaktır. Ancak bu kişiler yine de geldiği ülkenin sosyal güvenlik kurumu tarafından, kendi ülkesinin mevzuat hükümlerine göre sosyal güvenliklerinin sağlandığına ilişkin sözleşmelerle belirlenmiş formülerleri Kuruma ibraz etmelidir. (Sözleşme bulunan ülkeler ve süreleri için bk. 2013/11 sayılı Genelge Ek-21)
